Του Περικλή Σταμπουλή*
Το μεταναστευτικό πρόβλημα έρχεται να προστεθεί στην κορυφή της λίστας των σοβαρών ζητημάτων που καλείται να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Πολλά ακούγονται τον τελευταίο καιρό για την εμπλοκή του ΝΑΤΟ στην αντιμετώπιση των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών, για «κοινές περιπολίες» κλπ. Αντιβαίνουν άραγε όλα αυτά, τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα ή όχι;
Η θέση του παρόντος κειμένου είναι ότι η εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο και η συνεισφορά των υπολοίπων χωρών της Ε.Ε. δεν είναι καλή ή κακή από μόνη της. Καλή ή κακή την κάνουν οι επιμέρους δράσεις και στοχεύσεις όλων των εμπλεκομένων. Η Ελλάδα πρέπει να κινηθεί έξυπνα και γρήγορα αξιοποιώντας όλα διαθέσιμα μέσα της (διπλωματικοί δίαυλοι, θεσμικά κείμενα, διεθνές δίκαιο, ένοπλες δυνάμεις-σώματα ασφαλείας). Ας τα δούμε όμως πιο αναλυτικά.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
Η παράνομη μετανάστευση είναι ένα θέμα εθνικής ασφάλειας για το κράτος υποδοχής, επειδή ενέχει κινδύνους για την οικονομική αποσταθεροποίηση, την πολιτισμική ομοιογένεια, την δημόσια υγεία και τις υπάρχουσες κρατικές δομές[1]. Περαιτέρω, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως τρόπος μετακίνησης τρομοκρατών[2].
Αντιθέτως, οι προσφυγικές ροές ανήκουν στην κατηγορία των μη εθελοντικών μετακινήσεων πληθυσμών, και αφορούν άτομα που εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή βάσει της Συνθήκης της Γενεύης του 1951.
Η παράνομη διακίνηση των ανωτέρω (human trafficking) καθώς και ο κίνδυνος μετακίνησης τρομοκρατών, έχουν αναγνωριστεί ως απειλές ήδη από το 2003, όταν και εκδόθηκε η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας[3].
Με βάση αυτά, υπάρχει ένα νομικό πλέγμα για τις προϋποθέσεις νόμιμης μετανάστευσης εντός της Ε.Ε. (οδηγία 2003 για οικογενειακή επανένωση, 2009 για προϋποθέσεις διαμονής, κλπ). Για τους αιτούντες άσυλο υπάρχουν οι κανονισμοί δακτυλικών αποτυπωμάτων και Δουβλίνο ΙΙΙ για την χορήγηση ασύλου. Παράλληλα, σε επίπεδο πολιτικών ηγεσιών, υπάρχει η Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας για την συνεργασία και την δημιουργία ασφάλειας σε περιοχές όπως η Μ. Ανατολή όπου οι συνθήκες είναι τέτοιες που δρουν ως καταλύτης στις μεταναστευτικές ροές.
(ΑΝΩΜΑΛΗ) ΠΡΟΓΕΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Τα γεγονότα της Λιβύης και ο συριακός εμφύλιος, ενέτειναν τις μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη και κατέδειξαν την ανεπάρκεια των παραπάνω πολιτικών και διαδικασιών. Ο πανικός των Ευρωπαίων από την ένταση των ροών αυτών σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ΕΕ (οικονομικό, έξοδος Βρετανίας, κλπ) είχε ως αποτέλεσμα τις σπασμωδικές αντιδράσεις, μέρος των οποίων ήταν η συμφωνία με την Τουρκία, η απειλή εξόδου της Ελλάδος από την Ζώνη Σένγκεν και η έκκληση προς το ΝΑΤΟ να συνδράμει την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού.
Η έως τώρα δομή δυνάμεων για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής/προσφυγικής κίνησης στο Αιγαίο περιελάμβανε μονάδες του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού (Π.Ν.), το Λιμενικού Σώματος (Λ.Σ.) και χωρών-μελών της Ε.Ε. υπό την εποπτεία του FRONTEX (Οργανισμός για την διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της ΕΕ). Η σύσταση των δυνάμεων αυτών αποτελούνταν από όλα τα πλωτά μέσα του Λ.Σ. που εδρεύουν στο Α. Αιγαίο, τα Περιπολικά Ανοικτής Θαλάσσης (ΠΑΘ) τα οποία συνδράμουν τις τοπικές λιμενικές αρχές στο έργο τους, τα παράκτια περιπολικά και οι κανονιοφόροι του ΠΝ που περιπολούν σε συνεργασία με το ΛΣ Οι μονάδες περιπολίας του FRONTEX που προέρχονταν από τις χώρες-μέλη της Ε.Ε. περιελάμβαναν κατά μέσο όρο 2-3 μικρά ταχύπλοα σκάφη, επίγειες μονάδες περιπολίας, 2-3 εναέρια μέσα επιτήρησης (συνήθως αεροπλάνα) και μικρό αριθμό αστυνομικών και λοιπών αξιωματικών διεσπαρμένων στα νησιά του Α. Αιγαίου και το αρχηγείο του Λ.Σ. στον Πειραιά, όπου εδρεύει το επιχειρησιακό γραφείο του οργανισμού.
Πρόκειται δηλαδή, για δεκαπέντε (15) ναυτικές μονάδες (Λ.Σ. και Π.Ν.) και το σύνολο των αστυνομικών δυνάμεων στα νησιά, έναντι 2-3 ναυτικών μονάδων υποπολλαπλασίων δυνατοτήτων από τα ελληνικά, και 1-2 εναερίων μέσων για επιτήρηση. Με άλλα λόγια, ελάχιστη συνεισφορά των χωρών-μελών της Ε.Ε. δεδομένης της έξαρσης του φαινομένου. Στις συμμετέχουσες μονάδες θα προστεθεί πλέον και η SNMG-2 που αποτελείται από τέσσερις (4) φρεγάτες (μεταξύ των οποίων και η φρεγάτα ΣΑΛΑΜΙΣ του Π.Ν.) και ένα πλοίο γενικής υποστήριξης που είναι και η έδρα του Διοικητού της Δύναμης[4].
ΠΑΘΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Η αποτυχία είναι πάντοτε ορφανή. Άπαντες επιρρίπτουν ευθύνες σε όλους τους άλλους εκτός από τον εαυτό τους. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και εδώ. Απόδειξη, τα γεγονότα που βιώνουμε. Ποιες όμως είναι οι ευθύνες των εμπλεκομένων;
Η Ε.Ε. είναι ανακόλουθη ως προς τα ίδια τα θεσμικά της κείμενα. Συγκεκριμένα, και επειδή μιλάμε για έναν θαλάσσιο χώρο, ισχύει η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Θαλάσσιας Ασφάλειας (EUMSS). Σύμφωνα με αυτήν, οι απειλές της ασφάλειας στη θάλασσα είναι οι «απειλές ή χρήση βίας κατά των δικαιωμάτων και της δικαιοδοσίας των κρατών μελών στις οικείες θαλάσσιες ζώνες» και «εμπορία ανθρώπων, παράνομη διακίνηση μεταναστών», κλπ[5]. Στόχος της Ένωσης είναι (μεταξύ άλλων) «να συμβάλλει στην ασφάλεια στη θάλασσα και να βοηθήσει στην προστασία των θαλάσσιων εξωτερικών συνόρων της Ένωσης»[6]. Περαιτέρω, η δράση αυτή θα λάβει χώρα στη βάση του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης και των αποφάσεων των Διεθνών Δικαστηρίων[7].
Οι αντιδράσεις της ΕΕ περιορίζονται μόνο στο ανθρωπιστικό μέρος της διάσωσης προσφύγων/μεταναστών και όχι στην αποτροπή τους. Συγκεκριμένα, και ενώ αυξάνονταν οι ροές από την Τουρκία, οι χώρες-μέλη δεν συνέδραμαν τον FRONTEX με περισσότερα μέσα για επαύξηση των περιπολιών στα θαλάσσια σύνορα και περιορίστηκαν στην επανατοποθέτηση προσφύγων η οποία εκτελέστηκε με πάρα πολύ αργούς ρυθμούς[8]. Η έξαρση του φαινομένου, η ανυπαρξία αποτροπής του και η σπασμωδικότητα που σηματοδοτούν οι απειλές εξόδου της Ελλάδος από την Ζώνη Σένγκεν και οι συμφωνίες με την Τουρκία, έχουν σαν αποτέλεσμα την διατάραξη του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και αποτελούν πλήγμα στην (όποια) συνοχή του. Κατά συνέπεια, οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες χρησιμοποίησαν δύο άλλα μέσα από αυτά που προβλέπονται στην EUMSS: την διαβούλευση με τρίτες χώρες (Τουρκία) και την συνδρομή του ΝΑΤΟ[9].
Οι ευθύνες της ελληνικής πλευράς εστιάζονται στην πλημμελή τήρηση των διατάξεων της Συνθήκης Σένγκεν και των απορρεουσών από αυτήν υποχρεώσεων μεταξύ των οποίων η καταγραφή στοιχείων και δακτυλικών αποτυπωμάτων σύμφωνα με την οδηγία του 2009, καθώς και ο τερματισμός λειτουργίας των κέντρων υποδοχής και καταγραφής παρανόμως εισερχομένων προσώπων (πρόσφυγες και παράνομοι μετανάστες). Τα αίτια αυτών των ενεργειών έχουν αναλυθεί και περαιτέρω αναφορά σε αυτά αποκλίνει των σκοπών αυτού του κειμένου.
Οι ευθύνες της Τουρκίας είναι η (τουλάχιστον) ύποπτη στάση της στην υπόθεση των ανθρωπίνων ροών, καθώς από τα έγγραφα που έχουν διαρρεύσει καθώς και από τις κατά καιρούς απειλές που έχουν εκτοξευθεί από στόματα Τούρκων αξιωματούχων, η εργαλειακή χρησιμοποίηση των προσφύγων/παρανόμων μεταναστών αποσκοπεί στην εκμετάλλευση της αστάθειας που θα δημιουργηθεί προκειμένου να εξυπηρετηθούν στόχοι όπως οι αμφισβητήσεις του καθεστώτος των νησιών του Αιγαίου, οικονομική βοήθεια για την διαχείριση των ροών, επανέναρξη της ενταξιακής διαδικασίας[10] και διάφορα εμπορικά-τελωνειακά οφέλη, όπως αναφέρει η εφημερίδα Hurriyet[11]. Εκτός των προαναφερθέντων, υπάρχουν και πολλές μαρτυρίες για την υπόθαλψη των μεταναστευτικών ροών για πολιτικούς λόγους από την Τουρκία[12] καθώς και βίντεο που απεικονίζουν ακταιωρούς της τουρκικής ακτοφυλακής να συνοδεύουν βάρκες με πρόσφυγες/λαθρομετανάστες προς την Ελλάδα[13].
ΝΑΤΟΪΚΑ ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΑ
Η αποστολή της νατοϊκής δύναμης, όπως αυτή σκιαγραφήθηκε από τον Γενικό Γραμματέα της Συμμαχίας[14] και αναρτήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι η επιτήρηση (surveillance), αναγνώριση (reconnaissance), και ο έλεγχος (monitoring) της θαλάσσιας περιοχής ευθύνης με σκοπό την αναχαίτιση (stem) των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών, σε συνεργασία με τον FRONTEX (συνδρομή στο έργο του), την Ελλάδα και την Τουρκία. Τα επιμέρους έργα περιλαμβάνουν επιστροφή στην Τουρκία όσων πλωτών μέσων προέρχονται από τα μικρασιατικά παράλια, πλήρη συντονισμό με τα αρμόδια κέντρα συντονισμού έρευνας-διάσωσης (Regional Coordination Centers-RCC’s), παροχή πληροφοριών που αποκτώνται από τα εντοπιστικά μέσα της δύναμης, και όλα αυτά υπό το πρίσμα του σεβασμού προς την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών της περιοχής (Ελλάδα- Τουρκία).
Υποστηρίζεται ότι η δραστηριοποίηση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο μέσω της SNMG-2, εντάσσεται στο πλαίσιο παρουσίας του εγγύς της περιοχής όπου δραστηριοποιείται η Ρωσία (Συρία)[15]. Εκτός από αυτό, ενδεχομένως να υπάρχει και άλλος ένας πιο «κρυφός» σκοπός. Ας δούμε τα δεδομένα. Η παρακολούθηση των ρωσικών ναυτικών δυνάμεων γίνεται από τις μονάδες του ΝΑΤΟ που συμμετέχουν στην επιχείρηση ACTIVE ENDEAVOUR και τα λοιπά μέσα επιτήρησης όπως τα εναέρια ραντάρ E-3A που επιχειρούν από την βάση του Ακτίου. Περαιτέρω, ήδη από τον Δεκέμβριο του 2015, η SNMG-2 συμμετείχε στην ACTIVE ENDEAVOUR εκτελώντας περιπολίες νοτίως της Κύπρου και επισκεπτόμενη λιμένες της περιοχής, όπως η Χάιφα του Ισραήλ[16]. Με άλλα λόγια, το ΝΑΤΟ είχε στην περιοχή όπου δραστηριοποιείται η ρωσική ναυτική ομάδα επιχειρήσεων (η ομάδα κρούσης του καταδρομικού MOSKVA το οποίο έχει πλέον αντικατασταθεί από το αδερφό του πλοίο, VARYAG)[17] μια δική του ομάδα επιχειρήσεων που την επιτηρούσε και ήταν σε ετοιμότητα να επέμβει αν ποτέ χρειαζόταν.
Η μετακίνηση λοιπόν αυτής της ναυτικής δύναμης στο Αιγαίο, μοιραία την απομακρύνει από την ρωσική δύναμη επιχειρήσεων και αυξάνει δραματικά τον χρόνο απόκρισης της σε περίπτωση που απαιτηθεί. Μήπως η σκέψη μας θα πρέπει να κατευθυνθεί αλλού όσον αφορά την νατοϊκή παρουσία στο Αιγαίο; Δυο είναι τα δεδομένα που θα μας χρησιμεύσουν. Πρώτον, η περιοχή δράσης της νατοϊκής δύναμης θα εκτείνεται από την Λέσβο έως το Αγαθονήσι[18]. Δεύτερον, οι αμερικανικές προσπάθειες εξεύρεσης κοινού τόπου με την Ρωσία και η αποθάρρυνση οποιασδήποτε επιθετικής δράσης της Τουρκίας που μπορεί να διακινδυνεύσει αυτή την προσπάθεια σύγκλισης[19]. Χαρακτηριστικές ενδείξεις για αυτό είναι οι συνομιλίες των ΥΠΕΞ ΗΠΑ και Ρωσίας στις συνομιλίες του Μονάχου[20], καθώς και ένα μεγάλο μέρος Αμερικανών αναλυτών που υποστηρίζει την αμερικανο-ρωσική προσέγγιση για μια σειρά θεμάτων στη Συρία, (ISIS, μεταπολεμική τάξη πραγμάτων, κλπ)[21].
Η SNMG-2 λοιπόν, θα κινείται κοντά στα Στενά του Ελλησπόντου, δηλ. θα ελέγχει την θαλάσσια οδό ανεφοδιασμού των ρωσικών δυνάμεων στη Συρία (που διεξάγεται με αρματαγωγά)[22]. Επιπλέον, και με δεδομένη την αποθάρρυνση της Τουρκίας για επιθετική δράση εναντίον της Ρωσίας, γεννάται το ερώτημα: μήπως η δράση της SNMG-2 εξυπηρετεί και την επιτήρηση της Τουρκίας με σκοπό να αποφευχθεί ανεπιθύμητη κλιμάκωση εναντίον των ρωσικών πλοίων που κατέρχονται τα Στενά με προορισμό την Συρία; Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το περιστατικό που συνέβη ανοικτά της Λήμνου στις 13/12/15 όταν και το ρωσικό αντιτορπιλικό «Smetliviy» άνοιξε πυρ εναντίον τουρκικού αλιευτικού που επιχείρησε να το προσεγγίσει[23]. Κατά πόσο λοιπόν το ΝΑΤΟ με αυτή την κίνηση επιτελεί τρεις αποστολές (αποτροπή μεταναστευτικών ροών, επιτήρηση ρωσικών θαλασσίων γραμμών ανεφοδιασμού, επιτήρηση τουρκικής συμπεριφοράς) σε μία, με σαφώς ετεροβαρείς προτεραιότητες;
ΤΙ ΧΡΗ ΔΡΑΝ;
Το μεγαλύτερο δίδαγμα που μπορεί να αποκομίσει η ελληνική πλευρά από όλη την περιπέτεια της στους ευρω-ατλαντικούς θεσμούς είναι η Θουκυδίδειος αρχή της αυτοβοηθείας ή, με πιο απλά λόγια, το γεγονός ότι κανείς δεν μπορεί να υπερασπιστεί καλύτερα το συμφέρον σου εκτός από τον εαυτό σου. Το γεγονός ότι η Ελλάδα ανήκει στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ σημαίνει ότι οι οργανισμοί αυτοί δεν είναι τίποτα άλλο παρά δυο παραπάνω αρένες στις οποίες πρέπει να αγωνιστεί η Ελλάδα, και να κερδίσει ή τουλάχιστον να επιβιώσει, για να μπορέσει να χρησιμοποιήσει τα μέσα και την επιρροή τους στην επίτευξη του εθνικού της συμφέροντος. Εάν δεν καταβληθεί προσπάθεια για αυτό, θα αναγκαστούμε να βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δυσάρεστες καταστάσεις, όπως και γίνεται στην παρούσα χρονική συγκυρία.
Από κει και πέρα, η κατάσταση επιβάλλει ένα εύρος δράσεων που περιλαμβάνει διπλωματικές πρωτοβουλίες, διατομεακό (multi-agency) σχεδιασμό και υλοποίηση τους στη νομιμοποιητική βάση του Διεθνούς Δικαίου. Ο στόχος είναι η εξάλειψη του φαινομένου της παράνομης μετανάστευσης, χωρίς να θιγούν τα νόμιμα κυριαρχικά δικαιώματα που έχουν κατοχυρωθεί βάσει Διεθνούς Δικαίου. Πιο συγκεκριμένα:
Εσωτερική πολιτική: Πλήρης εφαρμογή της Συνθήκης Σένγκεν (νόμος 2514/97) και συμμόρφωση με τις ευρωπαϊκές οδηγίες για καταγραφή, ταυτοποίηση και λήψη αποτυπωμάτων όλων των νόμιμων ή παράνομων αλλοδαπών που εισέρχονται στην ελληνική επικράτεια. Οι παρατηρήσεις του πορίσματος ελέγχου του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου[24] θα πρέπει να διορθωθούν το συντομότερο δυνατόν. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να θεσπιστούν αυστηρότερα κριτήρια παραμονής παρανόμως εισερχομένων ανθρώπων προκειμένου να αποτραπούν οι προαναφερθέντες κίνδυνοι για την κοινωνική συνοχή, την ήδη δοκιμαζόμενη οικονομία και τις υπάρχουσες κρατικές δομές εν γένει. Επιπλέον, είναι επιτακτική ανάγκη να διερευνηθούν και να αντιμετωπισθούν καταλλήλως όλες εκείνες οι κατηγορίες για απάνθρωπη κράτηση στους χώρους υποδοχής (π.χ. Αμυγδαλέζα), για εμπλοκή ΜΚΟ σε κυκλώματα human trafficking, για αισχροκέρδεια εις βάρος προσφύγων (π.χ. η υπερκοστολόγηση στα τρόφιμα), κλπ.
Ανάληψη διπλωματικής δράσης: Η ελληνική διπλωματία θα πρέπει να λάβει πρωτοβουλίες τόσο σε βραχυπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα όσο και μακροπρόθεσμα. Βραχυπρόθεσμα, θα μπορούσαν να αναληφθούν ενέργειες στο πλαίσιο του ΟΗΕ, προκειμένου να ασκηθούν πιέσεις στα οικονομικώς εύρωστα μουσουλμανικά κράτη του Περσικού Κόλπου (Σ. Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ομάν) να «ανακουφίσουν» την Ευρώπη δεχόμενα πρόσφυγες από την Συρία. Μακροπρόθεσμα, οι ελληνικές διπλωματικές προσπάθειες μπορούν να εστιαστούν στην ανάληψη διαμεσολαβητικής πρωτοβουλίας για επίλυση του συριακού, είτε βοηθώντας τις τρέχουσες διαβουλεύσεις, είτε διοργανώνοντας νέα γύρο διαπραγματεύσεων υπό ελληνική αιγίδα.
Σε επίπεδο Ε.Ε. οι διαβουλεύσεις θα πρέπει να στραφούν στην αποσύνδεση του οικονομικού χρέους με το μεταναστευτικό πρόβλημα, την εξέταση της σκοπιμότητας για λήψη οικονομικής βοήθειας από το Ταμείο Μετανάστευσης και Ασύλου, τον περιορισμό των ροών μέσω δημιουργίας hotspots στο έδαφος της Τουρκίας, τη δράση της EUROPOL σε συνεργασία με τις τουρκικές αρχές για την εξάλειψη της εμπορίας ουτοπιών σε ξεριζωμένους ανθρώπους και την διεξαγωγή κοινών περιπολιών μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας στη βάση του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης και του σεβασμού στα ελληνικά θαλάσσια σύνορα και κυριαρχικά δικαιώματα.
Σε ό,τι αφορά την συμμετοχή της Τουρκίας, είναι επιτακτικό να προβληθούν οι αξιώσεις της εις βάρος της Ελλάδος, η επιλεκτική χρήση του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης και οι αμφισβητήσεις των συνθηκών βάσει των οποίων η ίδια είχε συναινέσει, και μέχρι την δεκαετία του ’70 δεν είχε καν αμφισβητήσει, την ελληνική κυριαρχία των νησιών του Α. Αιγαίου.
Διατομεακή/διακρατική συνεργασία: Γεγονός είναι πλέον ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να αρνηθεί την πραγματικότητα που διαμορφώθηκε ερήμην της. Αυτό που μπορεί όμως να κάνει είναι να ακολουθήσει τα παραδείγματα του παρελθόντος και άλλων χωρών, όπως η Ιταλία, για να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους από ενδεχόμενες τουρκικές αμφισβητήσεις και να εκμεταλλευτεί την παρουσία του ΝΑΤΟ για να επαναπροωθεί στην Τουρκία όλους όσοι εισέρχονται παράνομα.
Θα μπορούσε να σχεδιαστεί στα πρότυπα της ευρωπαϊκής επιχείρησης SOPHIA ή και της επιχείρησης ΙΦΙΤΟΣ που έλαβε χώρα το 2004 κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, μια αντίστοιχη υπό τον επιχειρησιακό έλεγχο του FRONTEX με έδρα το Αρχηγείο του Λ.Σ. ή το ΓΕΕΘΑ, και συμμετοχή της Ελλάδος (Π.Ν., Λ.Σ.), της Ε.Ε. εν συνόλω, της Τουρκίας και του ΝΑΤΟ.
Η Ελλάδα, ως χώρα που θίγεται άμεσα από το προσφυγικό/μεταναστευτικό (πύλη εισόδου) και ως χώρα φιλοξενίας του επιχειρησιακού γραφείου του FRONTEX θα μπορούσε να διαθέσει την πλειοψηφία στελεχιακού δυναμικού στο επιτελείο της επιχείρησης αυτής και μέσω αυτών των στελεχών να σχεδιαστούν τομείς περιπολίας που να μη θίγουν τα θαλάσσια σύνορα ή τις περιοχές κυριαρχικών δικαιωμάτων (π.χ. Συνορεύουσα Ζώνη). Φυσικά, οι μονάδες του Π.Ν. και του Λ.Σ. θα περιπολούσαν στα ελληνικά χωρικά ύδατα και κοντά σε αμφισβητούμενες περιοχές, ενώ οι αντίστοιχες τουρκικές εντός των δικών τους χωρικών υδάτων.
Η δια-τομεακή συνεργασία θα πρέπει να επεκτείνεται και σε άλλους κλάδους του κρατικού μηχανισμού όπως είναι η Αστυνομία και η Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας. Όσον αφορά το αμιγώς θαλάσσιο σκέλος, και στο πνεύμα των επιχειρήσεων που προαναφέρθηκαν (SOPHIA, ΙΦΙΤΟΣ) θα μπορούσε να συσταθεί μια ολόκληρη ομάδα επιχειρήσεων (Task Force) που θα περιελάμβανε μονάδες του Π.Ν., του Λ.Σ., του FRONTEX, την SNMG-2 και τουρκικές ναυτικές μονάδες. Ο σχεδιασμός των τομέων περιπολίας θα σεβόταν τις περιοχές εθνικής κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων του Διεθνούς Δικαίου, έχοντας τις τουρκικές μονάδες να επιχειρούν στα δικά τους χωρικά ύδατα, τις ελληνικές μονάδες ανοικτής θαλάσσης (φρεγάτες) και σκάφη μικρότερου εκτοπίσματος (π.χ. πλωτά Λ.Σ., κανονιοφόρους ΠΝ) να αναλαμβάνουν τομείς εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων. Οι μονάδες της SNMG-2 θα αναλάμβαναν τους τομείς για τους οποίους ήδη έχουν δεσμευθεί. Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί ότι με τα έως τώρα δεδομένα, μένει «ακάλυπτος» ο τομέας των Δωδεκανήσων, απ’ όπου προέρχεται το 25% των ροών και υφίσταται κίνδυνος αύξησης της έντασης του φαινομένου σε αυτήν την περιοχή[25]. Ο επιχειρησιακός σχεδιασμός θα λάμβανε υπόψιν του αυτήν την πραγματικότητα και σε συνεργασία με τις αντιπροσωπείες σε ΝΑΤΟ και ΕΕ να έθετε τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς μας για τις τουρκικές αμφισβητήσεις.
Σε ένα τέτοιο επιχειρησιακό περιβάλλον θα πρέπει να υπάρχουν ρυθμίσεις επί τεχνικών θεμάτων όπως η επαναπροώθηση στην Τουρκία όσων παρανόμων πλωτών μέσων προέρχονται από τα μικρασιατικά παράλια, η δημιουργία σημείων υποδοχής και ταυτοποίησης (hotspots) σε τουρκικό ς και ελληνικό έδαφος, διεξαγωγή επιχειρήσεων Έρευνας-Διάσωσης (SAR) και επικαιροποίηση των περιοχών ευθύνης στη βάση της σύμβασης του Αμβούργου (1979) για τα όρια τους, διαδικασίες συνεργασίας με εναέρια μέσα του ΝΑΤΟ (π.χ. Ε-3Α ή οργανικά ελικόπτερα της SNMG-2), έκδοση και δίκη των διακινητών που θα συλλαμβάνονταν, κλπ. Προέχει όμως όλα αυτά να γίνουν με ελληνική πρωτοβουλία για να μην βρεθούμε να «κυνηγάμε» τα γεγονότα.
Σε όλα αυτά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε την ενδεχόμενη τουρκική αντίδραση και τυχόν προσκόμματα. Αυτό είναι ένας λόγος παραπάνω για να παρουσιάσουμε όσο το δυνατόν ρεαλιστικότερη πρόταση και να διαπραγματευτούμε θαρραλέα το καθεστώς των επιχειρήσεων στο Αιγαίο, καταδεικνύοντας την ανησυχία μας για όλες τις τουρκικές προσπάθειες αμφισβήτησης που δεν είναι σύννομες με το Διεθνές Δίκαιο. Επίσης, οι έως τώρα ενδείξεις συνηγορούν πως η Τουρκία μάλλον θα επιδείξει συνεργατική συμπεριφορά λόγω της μεγάλης προτεραιότητας που έχει γι αυτήν το μέτωπο της Συρίας[26].
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η αντιμετώπιση ενός ζητήματος όπως το προσφυγικό/μεταναστευτικό είναι
κάτι πέρα από τα μέτρα ενός μεμονωμένου κράτους. Η λύση του στηρίζεται
σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα στην δημιουργία μιας βιώσιμης κατάστασης στην
Συρία και βραχυπρόθεσμα στην αναχαίτιση των ροών μέσω Τουρκίας. Η
κρισιμότητα της κατάστασης, απαιτεί την λήψη γενναίων πρωτοβουλιών σε
εσωτερικό, διπλωματικό και επιχειρησιακό επίπεδο, και τον συντονισμό του
κρατικού μηχανισμού για την δημιουργία και εκτέλεση μιας επιχείρησης
στα πρότυπα της ευρωπαϊκής SOPHIA ή της ΙΦΙΤΟΣ που θα εμπλέκει την Ε.Ε.,
το ΝΑΤΟ και την Τουρκία με τέτοιο τρόπο ώστε να ανακοπούν οι ροές και
συγχρόνως να εμπεδωθεί ο σεβασμός της γείτονος στα κυριαρχικά μας
δικαιώματα. Ο αναγνώστης ενδέχεται να βρει τις προτάσεις αυτές ουτοπικές
ή δύσκολα υλοποιήσιμες. Η απάντηση έρχεται από τις έως τώρα (μάλλον
θετικές) ενδείξεις: ο Γερμανός Διοικητής της SNMG-2 «βαφτίζει» τις
περιοχές περιπολίας με ονόματα Αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων προκαλώντας την
μήνη της Τουρκίας[27], η Ε.Ε. επεξεργάζεται σχέδιο απευθείας επαναπροώθησης των μεταναστών στην Τουρκία[28],
και το ΝΑΤΟ διακηρύσσει την επαναπροώθηση όσων συλλαμβάνει ή διασώζει
προς την γείτονα. Σε εμάς εναπόκειται να «πατήσουμε» στις τουρκικές
μεθοδεύσεις (ΝΟΤΑΜ, έρευνες στο Αιγαίο, κλπ) και να σχεδιάσουμε μια
συντονισμένη επιχείρηση για την ύφεση του προσφυγικού/ μεταναστευτικού
φαινομένου.*Ο κ. Περικλής Σταμπουλής είναι senior analyst στο Παρατηρητήριο Ανατολικής Μεσογείου, στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ).
[1] Bali S., 2013, ‘’Population Movements’, στο Williams P.D. (επιμ.), 2013, Security Studies: An Introduction, second edition, Routledge, London-New York, σελ. 523.
[2] Στο ίδιο.
[3] http://www.consilium.europa.eu/el/documents-publications/publications/2009/european-security-strategy-secure-europe-better-world/
[4] http://www.mc.nato.int/org/smg/Pages/SNMG2.aspx
[5] Στρατηγική της ΕΕ για την Θαλάσσια Ασφάλεια, σελ.7, 24/06/14, προσβάσιμο στο http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EL&f=ST%2011205%202014%20INIT, πρόσβαση 13/2/16.
[6] Στο ίδιο, σελ. 5.
[7] Στο ίδιο, σελ. 11.
[8] Merler S., 2016, ‘’EU Immigration Crisis: facts, figures and disappointments’, Bruegel, 12/02/16, [online], προσβάσιμο στο < http://bruegel.org/2016/02/eu-migration-crisis-facts-figures-and-disappointments/?utm_content=buffer1bb31&utm_medium=social&utm_source=twitter.com&utm_campaign=buffer+%28bruegel%29>, πρόσβαση 13/02/16.
[9] Στρατηγική της ΕΕ για την Θαλάσσια Ασφάλεια, σελ. 10, ό.π.
[10] Greenhill K., 2015, ‘Δημογραφικός Βομβαρδισμός: Οι άνθρωποι ως Όπλα στην Συρία και πέρα από αυτήν’, Foreign Affairs The Hellenic Edition, 23/12/15, [online], προσβάσιμο στο http://foreignaffairs.gr/articles/70631/kelly-m-greenhill/dimografikos-bombardismos?page=show, πρόσβαση 14/02/16.
[11] ‘Turkey may double trade with EU with new customs deal’, Hurriyet, 04/02/16, [online], προσβάσιμο στο http://www.hurriyetdailynews.com/Default.aspx?PageID=238&NID=94735&NewsCatID=510, πρόσβαση 14/02/16.
[12] Χαρακτηριστικό κείμενο είναι το: Roman G., Gambill G.C., 2015, ‘Turkey’s Human Wave Assault on the West’, Middle East Forum, 07/12/15, [online], προσβάσιμο στο http://www.meforum.org/5683/turkey-human-wave-assault-on-europe, πρόσβαση 14/2/16.
[13] https://www.youtube.com/watch?v=qKesZMGMZMo&index=134&list=FLS4xKWyJ-Dc9fK-8lQWOzcw
[14] Press conference by NATO Secretary General Jens Stoltenberg following the meeting of the North Atlantic Council at the level of Defence Ministers, 11/02/16, [online], προσβάσιμο στο http://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_127972.htm?selectedLocale=en, πρόσβαση 16/02/16.
[15] http://www.insider.gr/eidiseis/ellada/7129/konstantinos-filis-paradohi-apotyhias-i-symfonia-toy-nato
[16] ‘Standing NATO Maritime Group Two visits Haifa’, Naval Today, 09/12/15, [online], προσβάσιμο στο http://navaltoday.com/2015/12/09/standing-nato-maritime-group-two-visits-haifa/, πρόσβαση 15/2/16.
[17] ‘Russian warships make Soviet-era display of might off coast of Syria’, The Guardian, 22/01/16, [online], πρόσβαση 15/02/16.
[18] Συρίγος Α., 2016, ‘ΝΑΤΟ στο Αιγαίο: Οκτώ δεδομένα με ειδική σημασία’, Η Καθημερινή, 14/02/16, [online], προσβάσιμο στο http://www.kathimerini.gr/849460/article/epikairothta/politikh/nato-sto-aigaio-oktw-dedomena-me-eidikh-shmasia, πρόσβαση 16/02/16.
[19] ‘Το ΝΑΤΟ θα γυρίσει την πλάτη στην Τουρκία αν εισβάλλει στη Συρία’, Tribune, 09/02/16, [online], προσβάσιμο στο http://www.tribune.gr/world/news/article/213091/to-nato-tha-girisi-tin-plati-stin-tourkia-an-isvalli-sti-siria.html, πρόσβαση 16/02/16.
[20] ‘A Questionable agreement to stop the war in Syria’, The Economist, 12/02/16, [online], προσβάσιμο στο http://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21692977-ray-hope-amidst-darkness-syrian-civil-war-or-bit-political, πρόσβαση 16/02/16.
[21] Pillar P., 2016, ‘Work with the Russians on Syria’, The National Interest, 11/02/16, [online], προσβάσιμο στο http://www.nationalinterest.org/blog/paul-pillar/work-the-russians-syria-15184, πρόσβαση 16/02/16.
[22] Bodansky Y., 2015, ‘Memo to the West: Moscow’s increasing role in Syria and against the jihadist threat since 2012’, World Tribune, 25/09/15, [online], προσβάσιμο στο http://www.worldtribune.com/memo-to-the-west-moscows-increasing-role-in-syria-and-against-the-jihadist-threat-since-2012/, πρόσβαση 16/02/16.
[23] Νέδος Β., 2015, ‘Προειδοποιητικές βολές ρωσικού πολεμικού πλοίου κατά τουρκικού αλιευτικού στο Αιγαίο’, Καθημερινή, 13/12/15, [online], προσβάσιμο στο http://www.kathimerini.gr/842163/article/epikairothta/kosmos/proeidopoihtikes-voles-rwsikoy-polemikoy-ploioy-kata-toyrkikoy-alieytikoy-sto-aigaio, πρόσβαση 16/02/16.
[24] Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, 2015, Ειδική Έκθεση αρ.19, Για να βελτιωθεί η Παροχή Τεχνικής Βοήθειας στην Ελλάδα χρειάζεται Έμφαση στα Αποτελέσματα, [online], προσβάσιμο στο https://www.docdroid.net/bJGvfOF/task-force-greece-.pdf.html, πρόσβαση 16/02/16.
[25] Συρίγος Α., ‘ΝΑΤΟ στο Αιγαίο: Οκτώ δεδομένα με ειδική σημασία’, ό.π.
[26] http://www.insider.gr/eidiseis/ellada/7129/konstantinos-filis-paradohi-apotyhias-i-symfonia-toy-nato
[27] http://www.cnn.gr/news/ellada/story/21655/veto-tis-agkyras-gia-tin-onomasia-perioxon-sto-aigaio
[28] http://www.euro2day.gr/ftcom_gr/article-ft-gr/1398036/evroshedio-apeftheias-apelaseon-sthn-toyrkia-anavei.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου